یادی از استاد برجسته هنر های نمایشی زنده یاد «ناصر فرهمند بروجنی»

به گزارش تئاتر چهارمحال و بختیاری، ناصر فرهمند بروجنی به عنوان نخستین هنرمند حرفه‌ای تئاتر اصفهان شناخته می شود. فرهمند بروجنی هنرپیشه مبتکر، باذوق و معروف که مهارت و قدرت بالای او در ارائه موفق نمایش‌ها، چه به سبک کمدی و چه به سبک درام و تراژدی باعث شهرت جهانی وی و خلق آثار زیبا و ماندگاری در تاریخ تئاتر اصفهان و ایران شده است این هنرمند بزرگ را نه فقط مردم و جوانان بلکه هنرمندان تئاتر هم شاید کم‌تر شناخته شده باشد.

ناصر فرهمند بروجنی بدون داشتن استاد، با دیدن تئاتر و همچنین حضور در نمایش‌هایی که در دبیرستان‌ها اجرا می‌شد به تجربه‌اندوزی و آموختن فن نمایش پرداخت و علاقه شدید وی به تئاتر باعث شد که حضور در این عرصه را به عنوان شغل خود برگزیند و تمام وقتش را برای بازیگری، کارگردانی و نمایشنامه‌نویسی بگذارد، به همین سبب، عده‌ای او را اولین هنرمند حرفه‌ای تئاتر در اصفهان می‌دانند.

پرویز ممنون هنرمند پیشکسوت این رشته در مورد فرهمند می‌نویسد: ورود این شخص در تاریخ تئاتر اصفهان نقطه عطفی است؛ او اولین هنرمند حرفه‌ای تئاتر اصفهان  است، ناصر فرهمند تمام وقتش را در تئاتر می‌گذراند و می‌خواست در تئاتر و با تئاتر زندگی کند تا تئاتر را از موقعیت تفننی و افتخاری درآورد و به مسیر حرفه ایش بیندازد، که فقط در این حال می‌توان انتظار کیفیت و کمیت ممتاز داشت.

آغاز کار تئاتر حرفه‌ای در اصفهان به تشکیل «تماشاخانه المپ» باز می‌گردد، بدین گونه که مهدی روشن ضمیر تئاتر خود را به ناصر فرهمند که در آن زمان مردی جوان و تحصیل کرده بود، سپرد و چنین شد که فرهمند در مقام سرپرست و کارگردان تئاتر بر صندلی می نشنید و «تماشاخانه المپ» را تأسیس می‌کند.

او در عرصه پیش پرده‌خوانی نیز فعال بود، برای نمونه با اعلام پایان جنگ جهانی دوم در اردیبهشت 1324 شمسی، فرهمند پیش پرده «مرد بعد از جنگ» را خواند و در نمایش «بینوایان» اثر ویکتور هوگو با ترجمه منصور منصوری که در دبیرستان سعدی اجرا شد کارگردان و بازیگر نقش ژان والژان بود؛ عبدالحسین سپنتا در شماره 27 اسفند 1324 شمسی روزنامه «سپنتا» نقدی بر آن نگاشته است که از قدیمی‌ترین نقدهای تئاتر در ایران محسوب می‌شود، فرهمند برای ایفای نقش ژان والژان در این نمایش بسیار مورد تقدیر قرار گرفت.

سپس فرهمند در گروه «تئاتر اصفهان» به اجرای نمایش‌های به اصطلاح ملی میهنی می‌پردازد، آثاری که در چند سال اول توسط این گروه به روی صحنه می‌آید، اغلب با موفقیت روبرو می‌شود؛ از جمله این کارها می‌توان به تئاترهایی مثل نمایش تاریخی «تخت جمشید در آتش» نوشته مهدی ممیزان، با دکورهای شکوهمندی که طریقی، هنرمند نقاش و دکوراتور توانای «تماشاخانه اصفهان» برای آن خلق می‌کند و با بازی و کارگردانی ناصر فرهمند شهرت فراوانی به دست می‌آورد چنان که فرهمند برای اجرای این نمایش به دریافت «نشان درجه یک هنری» نائل می‌گردد؛ «تخت جمشید در آتش» در سال 1328 شمسی، به‌عنوان نمایش افتتاحیه سالن جدید و مدرن تماشاخانه اصفهان که سالنی نه چندان بزرگ، اما بر اساس اصول و با مطالعه معماری سالن‌های تئاتر اروپا ساخته شده بود، به صحنه رفت.

ناصر فرهمند جدیدترین مجلات تئاتری آن زمان اروپا و اولین ترجمه نمایشنامه‌های نویسندگان پیشرو اروپا مانند «سارتر» را مطالعه می‌کرد، به جز «بینوایان» شاخص‌ترین نمایش خارجی اجرا شده در تماشاخانه اصفهان، «اتللو» اثر شکسپیر با کارگردانی او بود که در فروردین 1328 شمسی به روی صحنه رفت و در زمستان 1329 نیز تکرار شد، در واقع نمایش «اتللو» با وجود امکانات محدود از هر نظر با اجراهای هم عصر اروپایی خود برابری می‌کرد.

مهارت بالای او در ایفای آن نقش، سبب شد که جشنواره استراتفورد انگلستان که جشنواره آثار شکسپیر است و تمامی اجراهای اتللوی جهان را به مناسبت سال اتللو بررسی کرده بود ناصر فرهمند را به عنوان بهترین اتللوی جهان از تئاتر اصفهان به همراه سرلارنس اولیویه از تئاتر لندن و سرگئی باندار چوک از تئاتر مسکو مورد تقدیر قرار دهد.

نمایش بسیار تأثیر گذار دیگری که «تماشاخانه اصفهان» آن را خلق کرد، نمایش «نفت» نوشته مهدی ممیزان، و به کارگردانی و بازیگری فرهمند در نقش «ملت» و عباس سراج در نقش «دارسی» بود، سایرهنرمندان تئاتر اصفهان از جمله  دکتر دخانی و خود ممیزان هم در این تئاتر ایفای نقش می‌کردند، آنگونه که درباره این کار نوشته شده و در عکس‌های آن هم مشهود است، شیوه اجرای «نفت» بسیار پیشرو و متفاوت بوده است و کسانی که به یاد دارند از آن با عنوان «تئاتر مستند» یاد می‌کنند؛ ارائه نمایش نفت در سال 1330 که اوج جریان نهضت ملی شدن نفت است با چنان اقبال پرشوری مواجه می‌شود که ماه‌ها در اصفهان و چند ماه هم در آبادان به صحنه می‌رود.

برنامه‌های تئاتر اصفهان با مضامین اخلاقی، تربیتی و ملی، در سبک‌های مختلفی چون کمدی انتقادی، تراژدی و درام ساخته می‌شدند و گاهی داستان‌های تاریخی و بعضاً مسائل روز جامعه در آن‌ها مثل نمایش «ساده لوح» که به نشان دادن معایب دستگاه قضایی آن زمان می‌پرداخت، تئاتر «عدالت بشر» که راجع به مستمندان و بینوایان و نشان دادن مفاسد اجتماعی و اداری روز جامعه است، نمایش «خنده سوزناک» که از جمله تئاترهای با موضوع انتقاد از عدم توجه به فقرا و یتیمان بود، اپرا تئاتر «ایران پر آشوب» که به جنبه‌های سیاسی، اخلاقی، انتقادی و میهنی می‌پرداخت که در آن به عقب ماندگی ایران و مسأله آذربایجان، پرداخته شده است، همچنین تئاتر «مهرگیاه» از آثاری است که به انتقاد از خرافات و مفاسد تمدن مصنوعی غرب و سوء استفاده از آزادی پرداخته بود، و یکی از تئاترهای خوب با نام «کلاغ سیاه» که موضوع انتقاد از پول پرستی را دنبال می‌کرد، مطرح می‌شد.

ایفای نقش اُوستا باقر (پینه دوز دوره صفوی) به عنوان شخصیتی کمدی و انتقادی از دیگر آثار ماندگار وی بوده است، فرهمند شاگردان بسیاری در عرصه بازیگری تربیت کرد، مشهورترین شاگرد وی رضا ارحام صدر بود؛ او که فعالیت خود را در تماشاخانه سپاهان ادامه داد ناصر فرهمند را به عنوان استاد خود معرفی نموده است.

یکی از راه‌های شناختن افراد بررسی اطرافیان آن‌ها است، در مورد اساتید، این موضوع را می‌توان با نیم‌نگاهی به شاگردانشان پیگیری کرد؛ در مورد رضا ارحام صدر نوشته‌اند اوج تئاتر کمدی اصفهان را باید به رضا ارحام صدر که نابغه «کمدی سفید» اصفهان است نسبت داد، تئاترهای او هرکدام بیش از ۹ ماه بر روی صحنه‌های تئاتر باقی می‌ماند و مشاهیر ایران و جهان، مردم کوچه و بازار، روشنفکران و حتی رجال سیاسی از تئاتر او دیدن می‌کردند؛ سبک ارحام صدر کمدی انتقادی بود، وی در حدود 3 ساعت تماشاچیان را در سالن نگه می‌داشت، بداهه سازی می‌کرد، ترزبانی می‌کرد، بی‌رحمانه به معضلات اجتماعی حمله می‌کرد و خود و گروهش را بر بلندای تئاتر کمدی اصفهان تثبیت کرد.

فرهمند در امور خیریه اصفهان نیز شرکت داشت، جمع‌آوری پول در لباس نمایش و از محل درآمد تئاتر برای تهیه لوازم‌التحریر دانش آموزان و دانشجویان بی‌بضاعت و همچنین کمک‌های مالی جهت بنای ساختمان شهرداری و تأسیس پرورشگاه و شیرخوارگاه از جمله اقدامات وی به حساب می‌آید.

شاید کمتر کسی در استان اصفهان بداند که استاد ناصر فرهمند بروجنی ، اهل استان چهارمحال و بختیاری است امروز 19 اردیبهشت53 سال در گذشت این هنرمند بزرگ تئاتر ایران زمین است روحش شاد و یادش گرامی.