یاداشتی کمال الدین شفیعی برای درگذشت دکتر «رکن الدین خسروی»
خبر کوتاه بود: دکتر رکن الدین خسروی در گذشت. آیا به راستی دکتر «رکن الدین خسروی»کارگردان بزرگ و آفریننده ی خردمند هنر تئاتر از میان ما رفت؟ واقعیت تلخ تر از ناباوری است. مرگ این هنرمند نامدار ضایعه ای است عظیم و جبران ناپذیر!
از آن بـه دیـر مـغـانـم عـزیـز مـی دارنـد
که آتشی که نمیرد همیشه در دل ماست
(حافظ)
خبر کوتاه بود: دکتر رکن الدین خسروی در گذشت.
آیا به راستی دکتر «رکن الدین خسروی»کارگردان بزرگ و آفریننده ی خردمند هنر تئاتر از میان ما رفت؟ واقعیت تلخ تر از ناباوری است. مرگ این هنرمند نامدار ضایعه ای است عظیم و جبران ناپذیر!
استاد"خسروی" نه تنها کارگردان فرهیخته و مولف تئاتر، بلکه استادی بی نظیر در امر آموزش این هنر به دانشجویان تئاتر بود.
در شش دهه ای که او به کار تئاتر می پرداخت، همواره تلاش می کرد تا به گونه ای راستین و واقعی هنر نمایش را به هنرپذیران بشناساند و جایگاه این هنر سترگ و فراگیر را در جامعه ی ما بر پا دارد.
از آنجا که با ارثیه ی ادبی ایران پیوندی مستحکم داشت و با زبان انگلیسی نیز به خوبی آشنا بود، آثاری را که به نمایش می گذاشت، برای درک محتوی اثر، از هر دو زبان و فرهنگ بهره می گرفت.
استاد "خسروی" در تئاتر چنان خلاقانه عمل می کرد که به درستی او را "نقاش تئاتر" لقب داده اند. آگاهی عمیق او از تاریخ تئاتر، مکتب و سبک ها او را به کاوشگری خردمند و پژوهنده ای پرنیان اندیش مبدل می کرد، که در واقع یکی از اساسی ترین مبانی و اصول کارگردانی در تئاتر بشمار می آید. نمایش نامه در دستان توانمندش فقط نقطه ی حرکت بود و در جریان کار تمرین از زوایای گوناگونی به بررسی عملی گذاشته می شد.
از آنجا که او با علم «نشانه شناسی» semioticآشنایی دقیق و کامل داشت، اثری که به نمایش در می آمد پر از نشانه ها و نمادهای فراملی و بومی بود و دست یافتنی برای تماشاگران. او هیچ نمایش نامه ای را به همان گونه که نوشته شده بود، به صحنه نمی آورد. شیوه کارش تبدیل اندیشه های ذهنی به عین بود و در نهایت محتوای اثر تماشاگر را بر آن می داشت تا بی اندیشه با تلفیق استادانه ی شیوه های کاری «استانیسلاوسکی» ، «برتولت برشت» و «میر هولد» سبک اجرایی خاص خود را می آفرید. سبک مندی که از دانش های فراوانی بهره می گرفت و در کارش تجسم می بخشید.
استاد «خسروی» بی اغراق یکتاترین هنرمند فرهیخته ی تئاتر در ایران بود و بسیاری از کسانی که اکنون در گستره ی تئاتر فعالیت می کنند و نام و نشانی دارند، از شاگردان او هستند.
شش دهه کار مستمر و آگاهانه اش تاثیر بس ژرفی در راستای شناخت تئاتر واقعی در ایران گذاشت. پروراندن انسان هایی به راستی هنرمند و اندیشه ور، شیوه ای بود که او همه هنگام بر آن تاکید می ورزید و بر همان اساس عمل می کرد. برای اینکه هنرمندان فردا به گونه ای پرورش یابند که بر دانش اجتماعی ـ هنری خود بیفزایند خود به پژوهش دست می یازید و آنها را به چاپ می رساند. گستره ی پژوهش هایش بی کرانه بود. از «نمایش های آئینی» گرفته تا «تئاتر در بازداشت گاه های شیلی» تا یادی از استاد موسیقی "روح الله خالقی" و درس نامه هایی مانند: نمایش و نقد نمایش، گذری در جهان کارگردانی، گذری در جهان بازیگری، ایماژ و کمپوزیسیون در سینما و تئاتر، نگاهی کوتاه به لیونیگ تئاتر، نمایش و هنر کارگردانی"سبک" و نوشته های بسیار دیگری از این گونه.
این هنرمند نابغه در کارنامه ی خود داستان نویسی و چند ترجمه ی زیبا را هم ثبت کرده است.
استاد «خسروی» در فرآیند ۶۰ سال کار از سال ۱۳۳۸ تا به امروز بیش از ۱۷ تله تئاتر را کارگردانی کرده و بیش از ۲۹ نمایش نامه را به صحنه آورده است که هر یک از اجراها مقوله ی بحث برانگیز «سبک» را به چالش می کشید.
نوآوری های اندیش مندانه اش بر اساس بهره گیری های جهانی از او کارگردانی مولف آفرید که بی تردید در سرزمین ما یگانه بود و چونان او متاسفانه در گستره ی هنر تئاتر در ایران هنوز پدید نیامده است و همین عمق فاجعه ی از دست دادنش را ژرف تر می کند.
استاد «رکن الدین خسروی» آموزگاری شریف، کارگردانی بی نظیر، پژوهنده ای دانش ورز و انسانی بزرگوار بود. فقدان این اسطوره ی مهربانی و خلاقیت را نمیتوانم باور کنم.
یادش گرامی باد!
کمال الدین شفیعی